Mulan

Hua Mulan[1] veya kısaca Mulan (‘manolya’) Çin edebiyatında efsanevi bir kadın savaşçının adı olup, Disney filmleri (1998, 2020) sayesinde dünyaya tanıtılmıştır. Kadınların askerlik yapması yasak olduğu halde ülkesini kurtarmak için babasının yerine orduya gizlice katılan genç bir kızın etkileyici hikâyesi, büyük olasılıkla Çin’in Kuzey Wei Dönemi’nden (MS 386-535) kaynaklanmaktadır. Söylenceye göre Kuzey sınırının ötesindeki Rouran halkının göçebe saldırılarına karşı uzun süreli ve seçkin askerlik hizmetinden sonra Mulan, imparator tarafından onurlandırılmışsa da yüksek bir makam teklifini reddetmiş, memleketine çekilerek burada ailesiyle mütevazı hayatını yaşamaya devam etmiş, bu sırada cinsiyeti ortaya çıktığında yoldaşları şaşkınlıklarını gizleyememiştir.

Tarihçe

Han Hanedanlığı’nın düşüşü (MÖ 202 – MS 220) ile Sui Hanedanlığı’nın yükselişi (MS 589-618) arasında Çin önce Üç Krallık Dönemini (MS 220 – 280) yaşamış

daha sonra kısa ömürlü hanedanlar tarafından yönetilmiştir ki bunlardan biri Kuzey ve Güney Hanedanları döneminde (MS 386-589) kuzeyde kurulan Wei krallığıdır. Kuzey Wei krallığı, Moğolistan ve Mançurya sınırı civarında yaşamış Moğol veya Moğol-Türk karışımı göçebeler olup, Çin kültürünü ve geleneklerini benimseyen Siyenpiler (Xiānbēi) veya Sien-piler’in Tuoba klanı tarafından 4. yüzyılda kurulmuştu. Tuoba Xianbei, Çin hanedanı adı “Wei”yi aldı, kabile adlarını da “Tuoba” dan “Yuan” a değiştirdi ve başkenti Pingcheng, Çin İmparatorluğu’nun kuzey kenarındaki Shanxi Eyaleti, günümüzde Datong olan Pingcheng’den Luoyang’a taşımıştır. Kuzey Wei imparatorları kendilerini hem kutsal Çin unvanı olan “Cennetin Oğlu” hem de göçebe krallıkların lideri olan “Kağan” olarak tanımlıyordu.

Xianbei de bazı göçebe gelenekleri sürdürmekteydi ki bu halkın kadınları da son derce yetenekli at binicileriydi. “Li Bo’nun Küçük Kız Kardeşi” adlı bir başka popüler Kuzey Wei halk şiirinde Li Bo’nun küçük kız kardeşi Yong Rong’u binicilik ve okçuluk becerilerinden ötürü övmesi Mulan baladında olduğu gibi göçebe toplumlarda kadınların toplumsal cinsiyet rollerini ve statüsünü yansıtmış olabileceğini düşündürmektedir. Siyenpiler, Han Çinlileri ile karıştıklarında Çin kültürünü değiştirmiş, pipa[2] ve huqin[3] gibi kendi müzik aletlerinin yanı sıra kendi şiir ve müzik anlayışlarını da Çin kültürüne katmışlardır. Kuzeyli kadınlar, güneydeki kız kardeşlerinden daha bağımsız yapıya sahip olup, toplum hayatında güneydekilere göre daha ön planda yer almaktaydılar. Kuzey Wei, yağma ve yağmalamak için sık sık kuzey Çin sınırına baskın yapan bir başka göçebe halk olan Rouran ile sürekli çatışma halindeydi ki Kuzey Wei imparatorları Rouran’ı medeniyetsiz “barbarlar” olarak gördüler ve onlara Ruanruan veya kıvrımlı solucanlar diyorlardı. Hanedanlığın resmi tarihi olan Wei Kitabına göre, Kuzey Wei İmparatoru Taiwu, 429’da Kara Dağ’da ilerleyerek ve ardından kuzeye Yanran Dağı’na uzanarak Rouran’a karşı bir askeri sefer başlatmıştır ki Mulan baladında ikisi de anılmaktadır. Kara Dağ, İç Moğolistan’daki günümüz Hohhot’un güneydoğusunda bulunan Shahu Dağı’na karşı gelirken, Yanran Dağı’nın kısaltması olan Yan Dağı, günümüzde Orta Moğolistan’daki Khangai Dağları olarak bilinmektedir.

Kaynak

İşte 5. veya 6. Yüzyılda adı bilinmeyen bir şair, kuzeyli kadınların savaşçı niteliklerini ve bağımsızlıklarını Mulan şiirinde ölümsüzleştirdi. Mulan’ın ilk yazılı kaydı işte Wei dönemi sırasında bestelenmiş olduğuna inanılan bir halk şarkısı olan bu Mulan Baladı[4] olup, sonraki dönemlerde pek çok antolojide yer almıştır. 31 beyitlik şiir çoğunlukla birkaçı yedi veya dokuza kadar uzanan beş karakterli cümlelerden oluşmaktaydı ki zamanla, Hua Mulan’ın hikayesi Çin halkı arasında bir halk masalı olarak popülerlik kazanmıştır. Mulan’ın adı, Çin folklorundaki çeşitli kadınların bir derlemesi olan Yan Xiyuan’ın ‘Yüz Güzellikleri’nde yer almaktadır. Kuzey Wei hanedanlığı dönemindeki kadınların biyografilerinin derlemesi olan ‘Örnek Kadınlar’da adı geçmediğinden, Mulan’ın tarihi bir kişi mi yoksa sadece bir efsane mi olduğu hala tartışılmaktadır.

Modern araştırmacıların düşüncesi genellikle Mulan’ın gerçek bir tarihi karakter olmadığı Kuzey Çin’de kadınların nispeten bağımsız konumlarını taçlandıran kurgusal bir karakter olarak yaratıldığı, söylencesinin de zamanın değerlerini ve zorluklarını yansıtacak şekilde sonraki dönemlerde revize edildiği şeklindedir. 6. Yüzyılda yazıya geçirildiği sanılan Mulan Balad’ı Moğol-Türk halklarının bölgedeki etkileri hakkında bilgi vermenin ötesinde, Çin kültüründe aileye saygının ve erdemli olmanın önemini vurgulamaktadır. Balad, Tang Hanedanlığı (MS 618-907) ve Song Hanedanı (MS 960-1279) dönemlerinde revize edilirken zaman periyodu değişikliğe uğrasa da ana tema korunmuştur.

Çeşitlemeler

16. yüzyılda ‘Kadın Mulan’ oyunu önceki temaları değiştirerek olayı yeniden Kuzey Wei zamanına götürürken evlilik motifini de ekleyerek mutlu sonla bitirmişse de daha sonraki versiyonlarda Mulan’ın imparatorun metresi olmanın utancından kaçınmak için kendini öldürmesiyle sonuçlanır. Modern Çağ’da dönemin konjonktürüne uygun olarak yabancı işgalcileri kovan sadık bir milliyetçi olarak tasvir edilen kahraman, 1939 yapımı ‘Mulan Orduya Katılıyor’ filminde ‘sadık evlat’ erdeminden ziyade ülkesine olan sarsılmaz sevgisiyle ön plana çıkarılmıştır. 1998’de Walt Disney Feature Animation tarafından üretilen ‘Mulan’ adlı Amerikan animasyon filminin ortaya çıkışından bu yana, Mulan’ın hikâyesi popülaritesini arttırırken Çin tarihi boyunca inandıkları bir dava için silaha sarılmış, üstelik tarihsel olarak yaşadıkları kanıtlanmış diğer kadınlara dikkat çekmiştir. Kurgusal kahraman, böylece unutulan gerçek kahramanları gün ışığına çıkarmakla kalmamış yine dönemin anlayışına uygun olarak kadınların güçlendirilmesini, kendi kaderini tayin etmesini teşvik etmiştir.

Öykü

Orijinal şiir Kuzey Wei Dönemi’nde geçmekteyse de ilk ikisi animasyon olan 1998, 2004 ve 2020 Disney yapımı filmlerde Mulan Çin İmparatorluğu’nun tanımlanamayan bir çağına yerleştirilmiştir. Yaşlı babası askere çağrıldığında onun ordudaki yerini alan, görevlerini takdire şayan bir şekilde yerine getiren, ülkesini kurtardıktan sonra kendisine bahşedilen onurları bir kenara iterek ailesinin yanına dönen genç bir kızın sıra dışı hikâyesi anlatılmaktadır. Söylencenin 12 yıl orduda görev yaptığı orijinal versiyonda, Mulan’ın cinsiyeti asla sorgulanmamakta ve kadın sonunda kendisini, onunla birlikte hizmet eden erkekleri şaşırtacak şekilde açığa çıkarmaktadır.

Şiir, Mulan’ın dokuma tezgâhında oturması, dokumaya başlayıp içini çekmesiyle başlar ve kime âşık olduğu sorulduğunda, hükümetten gelen çağrıları, Han’ın

askerleri nasıl harekete geçirdiğini gördüğünü ve babasının adının askere alınanlar listesinde nasıl olduğunu anlatır. Mulan’ın küçük erkek kardeşi sadece bir bebek, babası ise hizmet edemeyecek kadar yaşlı olup, bu yüzden ailesine, dövüş sanatları, binicilik ve okçuluk konularında zaten bilgisi olduğu için babasının yerini alacağını söylemiştir. Ailesinden kimse itiraz etmeyince Mulan bir at ve askeri donanım satın alıp savaşa gitmiştir. 12 yıl boyunca başarıyla orduya hizmet eden Mulan bu yüzden önemli bir hükümet görevine layık görülmüşse de reddetmiş, askerleriyle birlikte eve dönmüş, içeri girip kadın kıyafetleriyle dışarı çıkmıştır. Mulan geri döndüğünde yoldaşları “Bu on iki uzun yıl boyunca birlikte yürüdük / Ve Mulan’ın bir kız olduğuna dair hiçbir fikrimiz yoktu!” diyorlar.  Şiir, anlatıcının insanları tavşanlarla karşılaştırmasıyla sona ermekte, yan yana koştuklarında ve insanlarda da olduğu gibi hiç kimsenin erkek ve dişi tavşanı birbirinden ayırt edemeyeceğini söylemesiyle sona ermektedir.

Tang Hanedanlığı döneminde öykü biraz değiştirilmişse de aile üyesinin kurtuluşu ülkenin savunması ile eşdeğer görüldüğünden yani Konfüçyüsçü ideallerle uyumlu olduğundan Mulan’ın hizmetinin asıl amacı olan babasını kurtarmak düşüncesi değiştirilmemiştir. Konfüçyüsçü düşünceye göre erdemli bir aile, erdemli bir toplum dolayısıyla bir ulus kurmaya yardımcı olacaktır. Song Hanedanlığı döneminde antolog Guo Maoqian, Mulan efsanesi de dâhil olmak üzere MS 6. yüzyıla ait pek çok eseri derlemiştir. Tang Hanedanlığı ile oyun yazarı Xu Wei (1521-1593) ‘Kadın Mulan oyunu’nu yazarken Guo Maoqian’ın eserinden yararlandığı varsayılmaktadır. Xu Wei, Mulan’a karakterin soyadı Hua’yı (“çiçek”) ve erkek olarak varsayılan adı Hua Hu’yu eklemiş, kızdan erkek savaşçıya dönüşümünü ayrıntılarıyla anlatmış ve onun zamanında popüler olan evlilik motifiyle sona erdirmiştir. Kadın Mulan oyunu, ilki savaşa gitme kararını detaylandıran, ikincisi ise savaş sonrası eve dönüşünü takip eden iki perde olarak yazılmıştır. Oyun ‘Leopar derisi’ lakaplı kötü şöhretli bir asi haydut liderine karşı savaşmak üzere askere alındıkları Kuzey Wei döneminde geçmekte olup, daha 2. perdenin başında Hua Hu (Mulan) asi lideri yakalamayı başarmış ve komutanı tarafından onurlandırılmıştır. Xu Wei’nin oyununun başarısı, Qing Hanedanlığı döneminde (MS 1644-1912) Mulan efsanesinin diğer versiyonlarının yazılmasını sağlamıştır. Özellikle Chu Renhuo’nun (1630 – 1705), Sui Hanedanının çöküş döneminde Çin hükümetine karşı Doğu Türklerinin isyanları desteklediği versiyonda Mulan, Türk bir babanın ve Çinli bir annenin kızı olarak tasvir edilmiştir.

Türk hanı babasını askere aldığında onun yerine Mulan gitmiş,savaş sırasında kızın cesaretine hayran kalan kadın savaşçı Dou Xianniang tarafından yakalanmıtır. Savaş bittiğinde Mulan affedilince ve babasının öldüğünü bulmak için eve dönmüş, babasının ölüm haberini alıp evine dönmüşse de Türk Hanı kızı haremine katmaya karar verince Mulan utancından kendini öldürmüştür. 1800’lerde ‘Olağanüstü Mulan’ öyküsünde ise başka farklılıklarla anlatılmaktadır. Bu öyküye göre Mulan’ın büyükbabası Zhu Ruoxu, daha büyük bir usta olan Li Jing’den öğrendiği bir karanlık sanatlar ustası olup, bu güçleri kendi kullanmak yerine kızı Mulan’a öğretmiştir. Yıllar sonra savaş ilan edilip, Mulan’ın babası askere çağrıldığında yerine kızı gitmiş, tüm dövüş sanatlarında usta olduğunu kanıtlar ve orduya kabul edilmiştir. Acemileri denetleyen Li Jing, onu tanımış ancak kimliğini bir sır olarak saklamış, başarıları sayesinde Wu Zhao’nun adı altında hızla generallik pozisyonuna terfi etmiştir. Bu öyküde ona sihirli bir deve veren bir keşişe bir mesaj iletmek için bir dağa tırmanmak da dâhil olmak üzere, karanlık sanatlardaki ustalığının rol oynadığı pe çok macerası bulunmaktadır ki muhalif generali yenmek için bu deveyi kullanacaktır. Tang İmparatoru Taizong tarafından yüksek bir şeref konumu önerilmişse de kadın olduğu anlaşılınca cezalandırmak yerine unvanı Prenses Wu Zhao olarak değiştirilmiş ve evine dönmesine izin verilmiştir. Ancak imparator kızı çekemeyenlerin dedikodularına kanarak daha sonra fikrini değiştirir ve Mulan’ın geri dönmesini ister. Mulan, imparatorun kendisine karşı komplo kurmasıyla ilgili yalanları dinlediğini ve onu idam etmeyi planladığını bilerek üç kez dönmeyi reddettikten sonra masumiyetini ve erdemini kanıtlamak için intihar etmiştir.

Mulan Filmleri

Son Mulan varyasyonu ise 1903’te yazılan ‘Mu Lan Orduya Katılıyor’ adlı oyun olup, Hunlarla ilişkilendirilen savaşçı kabile Xiongnu halkına karşı mücadeleye

katılmasını konu almakta, bu öyküde kendinden önceki varyasyonlardaki temel kurguyu takip ediyor, ancak erkeklerin korkaklığı ve kadınların gücüyle ilgili bir mesaj vermeye odaklanmaktadır. Mulan efsanesi ilk olarak 1939’da Çin’de ‘Mulan Orduya Katıldı’ adlı varyasyonun filme alınmasıyla beyazperdeye taşınmıştır. 1998’de Disney’in Mulan animasyon filmini piyasaya sürmesiyle uluslararası ilgi gören film aynı hikâyeyi ejderha ve cırcır böceği gibi Disney eklemeleriyle anlatmış, babası ve ailesiyle yeniden bir araya gelmesi hatta ve yakışıklı komutanıyla evlenmesi gibi mutlu son ögelerini barındırmıştır. Bu film Türkiye’de milliyetçilerinin Hun işgalcilerinin vahşi barbarlar olarak tasvir edilmesini kınamalarına yol açarken, Çin hükümetinin, Çin’in sembolü olarak görülen ejderha ile dalga geçildiğini iddia etmiştir. Buna rağmen, bu film Çin dışında bilinmeyen Mulan efsanesini uluslararası bir izleyici kitlesine tanıtmayı, Çin tarihi ve edebiyatına daha fazla ilgi uyandırmayı başarmıştır. 2020 yapımı son Mulan filmi de çoğunlukla olumlu eleştiriler aldı ve efsaneye olan ilgiyi şimdiden canlandırdı. Savaşçı kadın Dou Xianniang gibi karakterlerin zenginleştirdiği yeni filmde Mulan’ın ata binerken ve yan yana koşan iki tavşanı fark ettiği erken bir sahne, öykünün ilk anlatıcısının tavşanların yan yana koştuğunda hiç kimsenin cinsiyet farkını fark etmediğine işaret ettiği efsanenin en eski versiyonuna doğrudan bir ima olarak dikkat çekicidir. Bu film çekimleri dramatik bir şekilde Çin’in Uygur Türkleri’ne yönelik insan hakkı ihlallerini gerçekleştirdiği Sincan Özerk Bölgesi’nde gerçekleştirilmesi, üstüne bir de Disney’in Doğu Türkistan’daki gözaltı kamplarıyla ilişkilendirilen Turpan Kamu Güvenliği Ofisine teşekkür etmesi ise ayrı bir tartışmayı başlatmıştır.

Mulan Baladı

 

Çıtırtı sesi.

Mulan, tezgahının önünde, kapıda oturuyor.

Tezgah sessizleştiğinde,

Sadece iç çekişlerinin sesini duyabiliyoruz.

Kızım, kimi düşünüyorsun?

Kızım… kimi özlüyorsun?

(Mulan cevaplar)

“Düşündüğüm tek bir adam var

Özlediğim tek bir adam var

Dün gece zorunlu askerlik ilanını gördüm

Khan harika bir askeri celp yayınlıyor

Bir düzine cilt savaş rulosu,

Her biri babamın adıyla.

Babamın onun yerini alacak kadar büyük oğlu yok.

Benim, Mulan, ağabeyim yok.

Bir at ve eyer almaya hazırım

Savaşta babamın yerini alacağım. ”

Doğu pazarından güzel bir at alır;

Batı pazarında bir eyer ve battaniye;

Güney pazarında bir dizgin;

Ve kuzey pazarında uzun bir kırbaç.

Şafakta ailesinin evinden çıkar

ve alacakaranlıktan önce Sarı Nehir’in yanındaki kamplar.

Uzaktan, ailesinin onu çağırdığını duyamıyor

Sadece Sarı Nehir’in akan suları.

Sarı Nehir’den şafakta ayrılır,

Ve gün batımından önce Kara Dağ’a ulaşır.

Uzaktan, ailesinin onu çağırdığını duyamıyor

Sadece Yàn tepelerindeki düşman süvarilerinin çığlıkları.

On bin ‘li’ (Çin mili) seyahat etti,

Dağların üzerinden ve dağ geçitlerinden uçtu

Bir savaş gongunun sesi havayı delip geçiyor

Kış güneşi çelik ceketinin üzerinde parıldıyor.

Yüz savaştan sonra general öldü,

Savaşçılar on yıl sonra geri döner.

Cennetin Oğlu’nu görmeye döndüler,

Kraliyet sarayında oturur

Bir düzine liyakat parşömenini açar

Yüzlerce ve binlerce ödül verilir

Han, Mulan’a ne istediğini sorar

(Mulan cevaplar)

Seçkin bir pozisyona yükseltilmeme gerek yok

Sadece bin ‘li’ seyahat edebilecek bir deve istiyorum

Bu beni memleketime geri götürebilir

Ailesi, kızlarının geri döndüğünü duyar.

Kasabanın girişinde onu karşılarlar.

Abla, Mulan’ın döndüğünü duyduğunda,

kapıda güzel bir elbise giyerek duruyor

Küçük Kardeş, kız kardeşinin geri döndüğünü duyduğunda,

Bir domuz ve bir kuzu kesmek için bıçağını keskinleştirir.

(Mulan konuşuyor)

“Doğu odamın kapısını açıyorum,

Ve batı odamın yatağına oturun.

Askeri cüppelerimi çıkarıyorum

Ve eski kıyafetlerimi giy.

Uzun saçlarımı tararken pencerenin önünde oturuyorum

Ve makyaj yaparken aynaya bak

Yoldaşlarımı görmek için dışarı çıkıyorum

Hepsi şok olmuş ve hayretler içinde.

“On iki yıl birlikte seyahat ettik” (derler),

“Ama Mulan’ın bir kadın olduğundan asla şüphelenmedik!”

Çoğu insan bir tavşanın cinsiyetini hareketiyle söyler:

Erkek hızlı koşarken dişi genellikle gözlerini kapalı tutar.

Ama iki tavşan yan yana koştuğunda,

Kadın mı yoksa erkek mi olduğumu gerçekten anlayabiliyor musun?

Notlar

[1] Çince: 花 木兰 veya 花 木兰

[2] Pipa veya Çin lavtası, geleneksel bir Çin müzik enstrümanı. Gövdesi armut şeklinde ve ahşaptandır. Parmak ile çalınan bu çalgının üzerinde dört veya beş tel bulunur.

[3] Huqin veya Erhu, iki telli bir yaylı müzik aleti, daha spesifik olarak Güney Kemanı olarak da adlandırılabilen ve bazen Batı dünyasında Çin kemanı veya Çin iki telli bir keman olarak bilinen bir sivri kemandır. Yalnız bir enstrüman olarak, küçük topluluklarda ve büyük orkestralarda kullanılır.

[4] Çince Mùlán cí (木兰 词)